περί ψυχής

....προτείνεται η ανάγνωση για την ψυχή από την ΟΟΔΕ. 

Επιτρέψτε μου να εκφράσω κάποιες συναφείς σκέψεις... 

πότε δημιουργείται η ψυχή;

Είναι σημαντικό σημείο, και το τονίζουν οι άγιοι Πατέρες. Δεν έχουμε ύπαρξη του σώματος άνευ ψυχής ούτε και ύπαρξη ψυχής άνευ του σώματος. Αμέσως μόλις δημιουργεί το σώμα ο Θεός, κτίζει και την ψυχή. Ο άγιος Αναστάσιος ο Σιναΐτης γράφει: ‘’Ούτε γαρ σώμα προ της ψυχής υφίστατο, ούτε ψυχή προ του σώματος’’. Ο δε άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός επιγραμματικά τονίζει, αντικρούοντας την άποψη του Ωριγένη, ότι ‘’άμα δε το σώμα και η ψυχή πέπλασται, ου το μεν πρώτον, το δε ύστερον’’. Η ψυχή και το σώμα δημιουργούνται ταυτόχρονα. Η ψυχή δεν υφίσταται προ της δημιουργίας του σώματος, αλλά κτίζεται μαζί με αυτό: ‘’Την ψυχήν ούτε γαρ προϋφίσταται του σώματος∙ ούτε μεθυφίσταται∙ αλλ’ άμα τη τούτου γενέσει κτίζεται και αυτή’’. 

...κι αν τα παραπάνω φαντάζουν μονοδιάστατα θεολογικά και εν μέρει ως ‘’δογματικά’’, (για όσους διαβάζοντας πηχιαίους τίτλους βγάζουν συμπέρασμα...) αντιεπιστημονικά, ας επιχειρήσω μια απλή σύνθεση. 

Όπως αν δεν ενωθεί το σπερματοζωάριο (αρσενικόν) με το ωάριο (θηλυκόν), για να δώσει το πρώτο ‘’ζυγωτό’’ και να αρχίσει ο πολλαπλασιασμός μέσα στην
μήτρα, ώστε μετά την εύστοχη κυοφορία να γεννηθεί ο βιολογικός (επιστημονικά μελετούμενος) άνθρωπος, έτσι και δύο ‘’άλλες’’ δυνάμεις, κάθετες (υπό την πνευματική έννοια αυτή τη φορά, σε σύγκριση με την βιολογική οριζόντια προηγούμενη ένωση ωαρίου - σπερματοζωαρίου), μία χοϊκή ανερχόμενη (πρώτο ζυγωτό) και μία νοερά κατερχόμενη πνοή (ψυχή), συναντώνται στο μέσον και αποδίδουν μία ψυχή ζώσα. Έναν άνθρωπο. 

Μετά τα παραπάνω δεδομένα, εκτιμώ πως δεν χρειάζεται καν ο φιλοσοφικός προβληματισμός του πότε δημιουργείται ο άνθρωπος (που δεν νοείται χωρίς σώμα ή ψυχή, καθώς είτε το ένα δεν έχει είτε το άλλο, ΔΕΝ ΘΑ ΛΕΓΕΤΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ). Έτσι, αν δημιουργιόταν αργότερα, το πρώτο ζυγωτό μέχρι τον χρόνο που καθορίζουν οι επιστήμονες, και δεν έχει ψυχή, είναι ζώο; δεν είναι άνθρωπος; δλδ η ένωση δύο ανθρώπων ‘’γεννά κάτι άλλο’’; μέχρις ότου κάποτε μεταμορφωθεί σε άνθρωπο; 

Μετά την βιολογική ένωση, έχει εντοπιστεί ένα χρονικό σημείο ‘’differentiation’’, (συγγνώμη που δεν γνωρίζω τον ελληνικό όρο) όπου το απλό ‘’αποδίδει - εκδηλώνει’’ φυσιολογική πολυποικιλότητα. Κάτι ανάλογο ισχύει και με τα ιδιαίτερα χαρίσματα – πνευματικές ενέργειες που εκδηλώνονται (στον κόσμο) από την κάθε ψυχή (προσωπικά και ανεπανάληπτα). 

κάπως ενδεικτικά σχηματικά... με την οριζόντια βιολογική κίνηση και κάθετη πνευματική προς ''δημιουργία'' μίας μονάδας. Τον ανεπανάληπτο άνθρωπο.... 

που κατοικεί η ψυχή;

Ως θεόκτιστο απάρτιο του όλου ανθρώπου (ως πνοή) δεν εδρεύει αυστηρά σε χωροχρονικά πλαίσια, αλλά ‘’ενεργεί’’ δια αυτών. Παρόλα αυτά, μπορεί να εν-τοπιστεί (και για αυτόν τον εντοπισμό θα γίνει προσπάθεια διευκρίνησης στο άλλο σκέλος, του τι είναι η ψυχή). Εφόσον όμως γενικά ‘’ενεργεί’’ ο εντοπισμός έχει δύο παραμέτρους: και του ‘’τόπου’’ αλλά κυρίως του ‘’τρόπου’’.

Δύο λέξεις ενδεικνύουν κάπως την προδιάθεση του λόγου (του όλου ανθρώπου, που ταυτίζεται κατά κάποιους εννοιολογικά με τον όρο ψυχή), τα όρια, την κατάληξη. Αυτές είναι: έξις – έλξις.

…Νομίζω ότι εύκολα μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι και οι καλές έξεις και οι κακές καθίστανται κυριολεκτικά έλξεις (τανύσματα) δια των λόγων (σχέσεων) που συνάπτει ο νους και δι’ αυτού (νου – το ηγεμονικόν της ψυχής) θα αποδώσει λόγο η ψυχή Στον Λόγο. Σε εμάς, ως ελεύθερα λογικά όντα επαφίεται και εξαρτάται η εγκαθίδρυση σε νου και χου των καλών έξεων για μακαρία και αιώνια κατάληξη. Όχι μετα-φυσικά, αλλά ορθόδοξα από τώρα και εις τους αιώνες... Δικαίων ψυχαί εν χειρί Θεού... 

τι είναι η ψυχή;

Όπως (κατά Απόστολο Παύλο) άλλη η σάρκα των ανθρώπων, άλλη των ιχθύων, άλλη των πτηνών, άλλη των ζώων, κάτι ανάλογο ισχύει και με τα της ψυχής που παρότι γενικά ορίζεται έμψυχο κάθε έμβιο, υφίσταται διαφορά. Κι αυτή η διαφορά είναι ‘’ουσιώδης’’ καθώς η ψυχή των ανθρώπων εμπεριέχει και ‘’ουσία’’ Θεού και ‘’ενέργεια’’, ενώ η ψυχή των ζώων είναι μόνο ‘’ενέργεια’’. 

Η ψυχή είναι ναός του Θεού. (Από τον άγιο Νικόδημο τον αγιορείτη): Ο Θεός βρίσκεται μέσα στην ψυχή και μετέχεται, (όχι κατά την αληθινή του ουσία, μακριά μία τέτοια σκέψι), αλλά κατά την δική του χάρι και ενέργεια, όπως λέγουν οι ιεροί θεολόγοι. Βρίσκεται μάλιστα, όχι μόνο στην ενέργεια της ψυχής, αλλά πολύ περισσότερο στην ουσία της. Διότι εφόσον μόνον ο Θεός είναι δημιουργός ουσιών, κατά συνέπεια αυτός είναι μόνον που ενώνεται και διά μέσου των ουσιών και με τις ουσίες, τόσο των σωμάτων, όσο και των πνευμάτων, όπως αναφέρει με λεπτομέρεια ο υψινοϋστατος Γρηγόριος Θεσσαλονίκης στην επιστολή του προς τον Βαρλαάμ. Μάλλον για να μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα, αυτός είναι το κέντρο όλο στο οποίο βρίσκονται και στερεώνονται όλες οι ουσίες των όντων, σύμφωνα μ ε το γραφικό χωρίο «εν αυτώ ζώμεν και κινούμεθα και εσμέν» Πράξ. 7,28). Είπα ότι μόνον ο Θεός ενώνεται με τις ουσίες, επειδή κανένα κτίσμα, είτε είναι πνεύμα είτε σώμα, δεν ενώνεται με την ουσία άλλου κτίσματος, αλλά με μόνη την ενέργεια: ώστε και ο σατανάς δεν μπορεί να ενωθή με την ουσία της ψυχής, αλλά επικοινωνεί με μόνη την ενέργειά της κατά συζυγία, όπως λέγει ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς.

Από την ελευθερία της και τις συναπτόμενες σχέσεις …η ψυχή μπορεί και να βλαφτεί, μπορεί όμως και να εξυγιανθεί, μπορεί να χαθεί γιατί όμως και να μη σωθεί (ολοκληρωθεί). Μπορεί να σπιλωθεί, μπορεί και να καθαρισθεί… μπορεί να είναι/γίνει χονδροειδής ή λεπτή και ευαίσθητη... (ανάλογη της παιδείας και επιδεκτικότητος) με τόση ποικιλία καταστάσεων, όση και η πολυπληθής ανθρωπότητα, (όλων των αιώνων). 
Κλήθηκε να ζήσει αιώνια και μακάρια (μετοχή Θεού), αλλά εξαρτάται η κατάσταση από την χάρι Του και την πολιτεία μας. Είναι μια διάσταση πέραν των βιολογικών ορισμών (και επιστημονικών με χοϊκά εργαλεία προσεγγίσεων), οπότε και τα εφόδια που την θανατώνουν ή την ζωογονούν, είναι κι αυτά ‘’άλλης’’ διαστάσεως. Έτσι, όταν αναφέρεται ότι «ανέβη θάνατος δια των θυρίδων» (Ιερ.9,20) εννοείται πως μέσα από τις αισθήσεις, τις οποίες έχει σαν παράθυρα η ψυχή, για να αντιλαμβάνεται - απολαμβάνει τα αισθητά, γίνεται το ‘’πέρασμα’’. ...Ο πιστεύων εις εμέ, καν αποθάνει... ζήσεται...

Αναλύοντας οι άγιοι τα μέρη της ψυχής, μας δίνουν το ερέθισμα και τη δυνατότητα να εργαστούμε (με λίγο φιλότιμο) πάνω σε αυτά.

(από τον αόρατο πόλεμο – Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτη)... Τρία είναι τα μέρη της. Λογιστικό, επιθυμητικό και θυμικό. Εξ αυτών, τριών ειδών λογισμοί γεννούνται. Από μεν το λογιστικό γεννούνται οι λογισμοί της απιστίας, της αχαριστίας προς τον Θεό και του γογγυσμού, της αδιακρισίας, της αγνωσίας και απλά, όλοι οι καλούμενοι καθολικά βλάσφημοι λογισμοί, από δε το επιθυμητικό γεννούνται οι λογισμοί της φιληδονίας, φιλοδοξίας, φιλαργυρίας και απλά, όλοι οι καλούμενοι αισχροί λογισμοί• από δε το θυμικό γεννούνται οι λογισμοί των φόνων, της εκδικήσεως, φθόνου, μίσους, ταραχής και απλά, όλοι οι καλούμενοι πονηροί λογισμοί. Λοιπόν εσύ πρέπει να νικάς αυτά με τις αντίθετες τους αρετές• δηλαδή, την απιστία, με την αδίστακτη πίστι στο Θεό, την αχαριστία και τον γογγυσμό προς τον Θεό, με την ευχαριστία, την αδιακρισία, με την διάκρισι του καλού και κακού• την αγνωσία, με την αληθινή γνώσι αυτών που υπάρχουν αληθινά και τις βλασφημίες, με τις δοξολογίες. 
Παρόμοια την φιληδονία με την εγκράτεια και την νηστεία, την φιλοδοξία με την ταπείνωσι και την φιλαργυρία με την λιτότητα. Παρομοίως, τον φθόνο και μίσος, μ ε την αγάπη, την εκδίκηση με την πραότητα και υπομονή, την ταραχή με την ειρήνη της καρδιάς. Και για να πω γενικά με τον Άγιο Μάξιμο: Το μεν λογιστικό της ψυχής σου, στόλιζε το με την αρετή της προσευχής, και θείας γνώσεως. Το επιθυμητικό, με την αρετή της εγκράτειας• και το θυμικό, με την αρετή της αγάπης• και βέβαια το φως του νου σου δεν θα σκοτισθεί ποτέ, οι δε προηγούμενοι λογισμοί, μπορούν εύκολα να γεννηθούν από αυτούς. 

Όσον αφορά τον εντοπισμό της ψυχής στο σώμα μας, έχει καταγραφεί (και) στην άσκηση της προσευχής του Ιησού, για τις τριών ειδών κινήσεις του νου. Την κυκλική, την ελικοειδή και την ευθεία. 

...όταν η γνωστική δύναμη της ψυχής που έχει κέντρο κυρίως τον εγκέφαλο ως σωματικό όργανο, κινηθεί να ενωθεί με την νοερή ουσία της ψυχής που βρίσκεται στο κέντρο της καρδιάς και το εκεί καθαρώτατο ζωτικό πνεύμα, όπως σε ένα σωματικό όργανο, κατά το Ευαγγέλιο και τους νηπτικούς Πατέρες (Φιλοκαλία)• από την ένωση και επιστροφή των δύο αυτών, κάποιος κύκλος γίνεται και με τον κύκλο αυτόν ενώνεται ο νους με την θεία χάρι, η οποία βρίσκεται στο μέσο της καρδιάς.

Αναφέρεται (επ’αυτού) κάποιο καλλίτερο παράδειγμα• όπως οι ακτίνες του ηλίου, όσο απομακρύνονται από το κέντρο και το μέσον του γυαλιού, που ανάβει την ίσκα, τόσο ασθενέστερες, αραιότερες και σκοτεινότερες γίνονται, και όσο συμμαζεύονται στο κέντρο, τόσο δυνατώτερες, πυκνότερες και λαμπρότερες γίνονται, κατά αυτό τον τρόπο και ο νους και οι γνωστικές δυνάμεις της ψυχής, όσο μαζεύονται στο κέντρο της καρδιάς, τόσο δυνατώτερες και λαμπρότερες γίνονται.

Τέλος, ο νους κατά τους άγιους Πατέρες, είναι ο οφθαλμός της ψυχής… έτσι, συμπληρωματικά σε αυτά που κατέθεσε ο καλός μας (μελετητής) φίλος, ...για τους αρχαίους αιγυπτίους, το ''κα'' είναι η ψυχή, το δε ''μπα'' το πνεύμα. Ο δε ‘’μάρτυρας’’ ως παραστάτης στην Κρίση, είναι ο νους ενώπιον του Νου, δορυφορούντων των ασωμάτων νοερών δυνάμεων (αγγέλων).