πως λειτουργούν πρακτικά και θεωρητικά η ορθόδοξη αγιογραφία, η γλώσσα … στον δρόμο προς την τελειότητα

διαβάζουμε από το περί της Λειτουργικής γλώσσης (Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου (Σαχάρωφ) :

… Εκάστη γλώσσα έχει ως σκοπόν να οδηγήσει τον ακροατήν ή τον αναγνώστη εις εκείνον τον χώρον, εις τον οποίον αυτή ανήκει. Έχοντες υπόψην την ‘’εξηρτημένην-αντανακλαστικήν’’ ενέργειαν των λόγων, οφείλομεν ιδιαιτέρως να δώσωμεν μεγάλην προσοχήν εις την λειτουργικήν γλώσσαν, ήτις σκοπόν έχει να γεννήσει εν τω νοϊ και την καρδίαν των προσευχομένων την αίσθησιν άλλου κόσμου, του υψίστου.  (1)

κι επειδή μια εικόνα χίλιες λέξεις, μπορούμε να νοήσουμε ότι κι η εικόνα, φωτογραφία είναι κι αυτή μια γλώσσα που μας μιλά και έλκει στον κόσμο της. 

Από άγνοια, από συναισθηματισμό, από συνήθεια από κακώς εννοούμενη συγχωρετικότητα, από αδυναμία να βρεθούν εικόνες ορθόδοξες που να ‘’δέσουν’’ με το νόημα που θα θέλαμε να  δώσουμε, επιλέγουμε ίσως από βιασύνη να συνδυάσουμε σπουδαία με υποδεέστερη, κοσμική ακόμη και σαρκική απεικόνιση. 

Χολυγουντιανούς σταρ υποδυόμενους Τον Κύριο του παντός… γλυκούλικες παναγίτσες, λουλουδάκια, αστράκια κινούμενα…. που κινούν και συγκινούν

κατώτερα μέρη του ανθρώπου, ενώ θα έπρεπε αυτά να ακινητήσουν. Να ‘’πεθάνουν’’, αφού το χαρακτηριστικό του θανάτου, είναι η ακινησία.

Κι αν δεν προλάβουμε να τα ακινητήσουμε το ‘’αν πεθάνεις πριν πεθάνεις δεν θα πεθάνεις όταν θα πεθάνεις’’ καταντά σχήμα θεωρητικά μεν καλό, επί του πρακτέου όμως ανεφάρμοστο. 

 Μπορεί να μοιάζει ότι δεν είναι τπτ ιδιαίτερο, αλλά ίσως και νάναι... Χρησιμοποιώντας παραστάσεις εξωθρησκευτικές (επειδή βόλεψε ή έτυχε), μη ορθόδοξα αγιογραφημένες* εικονίτσες, χριστούληδες προτεσταντικούς, λουλουδάκια κλπ.... ή ηθοποιίστικα.... δυστυχώς ''υποκινούνται'' και συγ-κινούνται , χαμηλότερης ποιότητος εργαλεία. Διανοητικά κι όχι νοητικά, συναισθηματικά κι όχι ψυχικά... σαρκικά κι όχι σωματικά κατά το θεοΰφαντο δοθέν σώμα. 

Όσο και καλός όμως είναι ένας δούλος, ο υιός κληρονομεί και μεις θα πρέπει να περάσουμε από την μία τάξη, στην άλλη. ΔΕΝ υποτιμάται η καλή διάθεση και το καλόγνωμον (1), αλλά ΔΕΝ ΑΡΚΕΙ. 

Να περάσουμε στην Λεία και αγαπημένη Ραχήλ ως πράξη και θεωρία ΚΥΡΙΕΣ και μην μείνουμε στις δούλες αυτών. Στον νου ως κυρία κι όχι στην διάνοια ως δούλη. Στο σώμα κι όχι στην σάρκα… 

Κι είναι αναμενόμενο ο άνθρωπος να αντιδράσει στο γκρέμισμα ενός ολόκληρου κόσμου με τις φωτογραφίες, τα συναισθήματα που συνήθισε και μέχρι τώρα δεν τον ενοχλούσαν, ίσα ίσα βολευόταν με αυτήν την ''έκφραση πίστης''. 

Μόνο αν εισέλθει (με την αίτησή μας και συγκατάβασή Του) μια ακτίνα Φωτός, αμήν πολλαπλασιαζόμενη, μέσα στο σπίτι, μόνο τότε Αυτό θα μας δείξει τις ατέλειες τις σκονίτσες... Τότε γνωρίζεται ότι όλα αυτά κινιόντουσαν σε άλλο άξονα. Λοξό της γης, άξονα υφέρπουσας σαρκολατρείας, που τα πάθη τα θεωρεί φυσικά και λογικά.... Κι ο Θεός με το Φως Του μας διορθώνει αυτόν τον αξονα, σε ευθύ προς ευθείας τρίβους.... 

Έτσι δεν αντιστέκεται στο σύνολο, ο παληός άνθρωπος ; είναι το άλλο φρόνημα κι η άλλη νοοτροπία. Ξέρουμε όμως, πως αν δεν σχιστεί** το καταπέτασμα και δεν γκρεμίσει ο παληός ναός…. δεν υπάρχει χώρος για την δόμηση του νέου ευλογημένου εν ημίν ναού***     

Έλεγχος φαίνεται, μαστίγωμα φαίνεται, αλλά…. υἱέ μου, μὴ ὀλιγώρει παιδείας Κυρίου, μηδὲ ἐκλύου ὑπ' αὐτοῦ ἐλεγχόμενος. 6 ὃν γὰρ ἀγαπᾷ Κύριος παιδεύει, μαστιγοῖ δὲ πάντα υἱὸν ὃν παραδέχεται. … (Εβρ.ιβ’) 

Κι όλη η παιδεία σκοπό έχει να προλάβουμε να ‘’ακινητήσουμε’’ τα κάτω και πάθη και παλαιότητα, για χάριν της καινής κτίσης και Ζωής. [Να ''πεθάνουμε'' για τις αμαρτίες (αστοχίες) για να ζήσουμε]. Κατάσταση και θεραπεία που δεν μπορεί να προσφέρει κανείς άλλος, πλην ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ. 

Στο περί όρασης παρομοιάστηκαν με δύο διπλανά δωμάτια η όλη μας ζωή, όπου το μεσότοιχον, από την μία είναι αδιαφανές, από την σάρκα προς το πνεύμα και διαφανές από το πνεύμα προς την σάρκα. Με διάταξη κάθετη μεταξύ τους κι όχι οριζόντια όπως ισχύει σε αστυνομικά γραφεία εξεταστών, σε καζίνο κλπ όπου τα αφεντικά βλέπουν αλλά δεν βλέπονται… μπορεί κάποιος να τα αναγάγει ωφέλιμα, έως (αφού αναφερόμαστε για όραση) των 7 οφθαλμών του Αρνίου και τέλος δια ταπεινότητος έγγιση του οφθαλμού που τα πάντα ορά, αλλά υπό ουδένα οράται…  

Έχοντας όμως συμπλέοντα, συνοδοιπόρο και Ιατρό ψυχών και σωμάτων Τον Κύριο έως συντελείας, δεν απελπιζόμαστε για την τύφλα μας, ΜΟΝΟ ευχόμαστε, φώτισόν μου το σκότος και συνειρμικά όλα εκείνα που ευχόμαστε στο απόδειπνο****  (Παῦσον, σβέσον, κατάστειλον, κοίμισον…) ώστε να επισπευτεί ο χρόνος (όπως με την πορεία προς Εμμαούς) και με την κλάση του άρτου, πάψουν τα μάτια να κρατούνται… 

… 8 Λέγει αὐτῷ Φίλιππος· Κύριε, δεῖξον ἡμῖν τὸν πατέρα καὶ ἀρκεῖ ἡμῖν. 9 λέγει αὐτῷ ὁ ᾿Ιησοῦς· τοσοῦτον χρόνον μεθ' ὑμῶν εἰμι, καὶ οὐκ ἔγνωκάς με, Φίλιππε; ὁ ἑωρακὼς ἐμὲ ἑώρακε τὸν πατέρα· καὶ πῶς σὺ λέγεις, δεῖξον ἡμῖν τὸν πατέρα; 

Αλλιώς, πως θα ίσχυε ο μακαρισμός 8 μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται; με προϋπόθεση την ‘’ακινησία’’ όποιου νέφους σκιάζει θέα και όραση από την γη προς ουρανό, από τα ορατά στα αόρατα. Κι αφού δια σταυρού η χαρά και η λύσις, σε μας εναπόκειται η διάκριση του πόσο ‘’αντιδρούμε’’ στην αλλαγή προς τα τέλεια, και κατά πόσο μετά το εύγε εύγε της πρωΐας της Κυριακής των Βαΐων είμαστε έτοιμοι δια σταυρού να ανυψωθούμε (δωματιάκι δωματιάκι… ημέρα προς ημέρα έως της αναστάσεως, αμήν). Ἐρχόμενος ὁ Κύριος, πρὸς τὸ ἑκούσιον Πάθος, τοῖς Ἀποστόλοις ἔλεγεν ἐν τῇ ὁδῷ. Ἰδοὺ ἀναβαίνομεν εἰς Ἱεροσόλυμα, καὶ παραδοθήσεται ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου, καθώς γέγραπται περὶ αὐτοῦ. Δεῦτε οὖν καὶ ἡμεῖς, κεκαθαρμέναις διανοίαις, συμπορευθῶμεν αὐτῷ, καὶ συσταυρωθῶμεν, καὶ νεκρωθῶμεν δι' αὐτόν, ταῖς τοῦ βίου ἡδοναῖς, ἵνα καὶ συζήσωμεν αὐτῷ, καὶ ἀκούσωμεν βοῶντος αὐτοῦ, οὐκέτι εἰς τὴν ἐπίγειον Ἱερουσαλήμ, διὰ τὸ παθεῖν· ἀλλὰ ἀναβαίνω πρὸς τὸν Πατέρά μου, καὶ Πατέρα ὑμῶν, καὶ Θεόν μου, καὶ Θεὸν ὑμῶν, καὶ συνανυψῶ ὑμᾶς εἰς τὴν ἄνω Ἱερουσαλήμ, ἐν τῇ Βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν. 

Αμήν να μορφωθεί Ο Κύριος εν ημίν, ωδινόντων των πνευματικών μας….  (μην πάει τζάμπα ο κόπος και πόνος τους, από την σκληροκαρδία μας που δεν επιδέχεται τύπωσης της εικόνος Αυτού εν ημίν…) και μορφούμενος, οικοδομούμενος ως ναός εν ημίν, εμπεριπατεί Ο Θεός μαζί μας, έχοντάς μας λαό Του… (εύχεστε και αμήν να γρηγορούμε… ). Αυτό δεν επιθυμεί ο άνθρωπος; οέλληνας σαν πρόσωπο ήδη συνειδητοποιημένο και συλλογικά σαν λαός; Ιδού καιρός αρμόδιος… αμήν δι ευχών και ενεργείας των αγίων και αγγέλων μας. 

--- 

(1)  Καὶ τὰ ἔργα δέχεται, καὶ τὴν γνώμην ἀσπάζεται. Καὶ τὴν πρᾶξιν τιμᾷ, καὶ τὴν πρόθεσιν ἐπαινεῖ· (από τον κατηχητικό λόγο στην ανάσταση του αγ.Ιωάννου χρυσοστόμου)  

έχοντας υπόψην την εξαρτημένη αντανακλαστική ενέργεια όχι μόνο των λόγων (όπως αναφέρει ο άγιος) αλλά και των εικόνων και των ακουσμάτων (ακόμη κι αν σφραγίζεται ως βυζαντινή ψαλμωδία και κυκλοφορεί σχεδόν μονοπωλιακά στο νετ, ενώ δεν απέχει από καλλιτεχνική έπαρση, σαν από τραγουδιστή), γεννά εν τω νοΐ την αίσθηση άλλου κόσμου κι όχι του υψίστου που μας παρουσιάστηκε από αγίους ταπεινούς. Ας μην πάρουμε ένα πινέλο και αρχίζουμε τις γραμμώσεις και νηπιακές μουντζούρες για χάριν αυτοπροβολής κ.α. σαρκικών παθών.... καταστρέφοντας το πρώτον κάλλος που με αγάπη και αλήθεια, εν πνεύματι αγίω,  μας παρεδόθη... 

* Η βυζαντινή ορθόδοξη αγιογραφία

Η βυζαντινή ορθόδοξη αγιογραφία δεν είναι απλά μια "τέχνη", είναι ιερή τέχνη. Δεν είναι "ζωγραφική", είναι θεολογία. Δεν είναι "καλλιτεχνική έκφραση", είναι προσδοκία σωτηρίας. Δεν είναι "στολίδι", είναι συνάντηση με το θείο. Δεν είναι "φωτογραφία", είναι "εις Χριστόν παιδαγωγία". Δεν είναι "αντικείμενο", είναι ιερό σκεύος. Δεν είναι "υλική αξία", είναι υπέρβαση. Δεν είναι "συλλεκτικό είδος", είναι παρηγοριά, παραμυθία και ανάπαυση των Ορθοδόξων Χριστιανών κοντά στον Τριαδικό Θεό. 

Χαρακτηριστικά της Βυζαντινής Αγιογραφίας
Ο χαρακτήρας της Ορθόδοξης αγιογραφίας είναι σεμνός, κατανυκτικός, με πνευματικό και όχι σωματικό κάλλος. Τα άγια πρόσωπα εικονίζονται "εν αφθαρσία", με πνευματική και σωματική ρωμαλεότητα, με ανδρείο και γενναίο φρόνημα, με ευθύτητα. Η εικόνα είναι η σκάλα που μας ανεβάζει στον Ουρανό, αλλά και κατεβάζει τον Ουρανό στη γη. Είναι ένα σημείο συναντήσεως κτιστού και ακτίστου, παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος, του "νυν" και "αεί". 

Ιδιότητες της Βυζαντινής Αγιογραφίας
Η Βυζαντινή αγιογραφία: 
1. Καταργεί το κοσμικό φως. Σε καμμία Ορθόδοξη εικόνα δεν αποδίδεται σκιά. Όλα ειναι φωτεινά και ευδιάκριτα, επειδή φωτίζονται από τον Ανέσπερο Ήλιο της Δικαιοσύνης, τον Χριστό. 
2. Καταργεί τον κοσμικό χώρο και χρόνο. Η εικόνα διατηρεί τα ιστορικά στοιχεία και πλαίσια αυτού που απεικονίζει, αλλά δε δεσμεύεται από αυτό. Ο Τριαδικός Θεός είναι άχρονος και αχώρητος. Ο χώρος και ο χρόνος είναι ανθρώπινα μεγέθη. Έτσι, η ορθόδοξη αγιογραφία δε διστάζει να αποδεσμευτεί από τη φυσιοκρατική αντίληψη της κοσμικής τέχνης. 
3.Καταργεί την προοπτική. Δεν τηρείται η φυσική τάξη των πραγμάτων. Αυτή η αντίστροφη προοπτική, δηλώνει το μυστικό βάθος της εικόνας, που είναι το σωτηριώδες έργο του Κυρίου Ημών Ιησού Χριστού.  

----

τι είναι τελικά ένα εικονοστάσι ορθόδοξο; (είπε ένας άγιος) ...βλέπεις τους αγίους στις εικόνες και σε βλέπουν ...[και με το υπόλοιπο ''πακέτο'', με το αναμμένο καντηλάκι, το θυμίαμα, την προσευχή την μυστική και μυστηριακή ζωή είναι η κοινωνία προσώπων...].  

...κι έρχεται ο παμπόνηρος, αφού έφαγε την πρώτη πόρτα από την διάκριση των παπικών, προτεσταντικών και χολυγουντιανών ''καλλιτεχνημάτων'' να εισέλθει λάθρα με άλλο όχημα. Να βάζει ορθόδοξες εικόνες και να τις μουντζουρώνει με δικές του επινοήσεις. Κρατάνε Ο Χριστός κι οι άγιοι ειλητάριο που ''έσταξαν'' αίμα για να συμπυκνώσουν την σοφία και θέλησή τους προς σωτηρία του ανθρώπου. Λέει Ο Κύριος ''εγώ ειμί η αλήθεια η ανάστασις ...'' Έχουμε τα 3 αστράκια που ενδεικνύουν το αειπάρθενον της Θεοτόκου.... Λέει ο άγιος αυτό που ''κατάλαβε'' από την ασκητικότητά του...κι έρχεται ο άλλος και προσθέτει ''γλυκό ύπνο, καλό ΠΣΚ, ... όμορφο βράδυ, καλό ξημέρωμα, χαρούμενη Τρίτη  ...'' σταμπαρισμένο πάνω από τους λόγους Του Κυρίου, πάνω από τους αγίους.... πάνω από το Ρόδον το αμάραντον, λουλούδια φθαρτά.... και χαίρεται που επιτελεί προοδευτικό έργο και επίδειξη της θρησκευτικότητός του. Νομιζω δεν χρειάζεται επιπλέον σχολιασμός. Μόνο κοινός νους και λίγη ευλάβεια. Λίγη.   

----

** εσχίσθη το καταπέτασμα του ναού... 

*** δόμηση του εν ημίν ναού 

**** Παῦσον τὰς ὁρμὰς τῶν παθῶν, σβέσον τὰ πεπυρωμένα βέλη τοῦ πονηροῦ τὰ καθ' ἡμῶν δολίως κινούμενα. Τάς τῆς σαρκὸς ἡμῶν ἐπαναστάσεις κατάστειλον καὶ πᾶν γεῶδες καὶ ὑλικὸν ἡμῶν φρόνημα κοίμισον. 

--- 

Όραση, ακρόαση, αίσθηση και ζωή 

Δερμάτινοι χιτώνες και διαφάνεια 

από το προσωπείο, στο πρόσωπο... 

αρχής γενομένης με την ανάταση, κι επειδή η ανάσταση δεν αρκεί αφού υπολείπεται και της ποθούμενης ανάληψης της συνειδήσεώς μας από την γη στον ουρανό και την τελική επιδημία της πύρινης γλώσσας και σκοπός του ανθρώπου, συνειρμικά και σχετικά … Η σχέση του νοός με τα σχήματα και ουσία … επί πώλου όνου, χερουβείμ, Ανάσταση και Ανάληψη 

Πεντηκοστή σκηνοπηγία, Παναγία Τριάς και πρόσωπα... 

Επί του πρακτέου η Πεντηκοστή και η παρουσία του Αγίου Πνεύματος ως Παράκλητος μεθ’ημών…

Αμήν δι ευχών και ενεργείας της γλυκυτάτης Θεοτόκου, να προστίθενται κατά τάξη και ετοιμότητα σκαλοπατάκι σκαλοπατάκι της κλίμακος δι ης κατέβη ο Θεός και γέφυρας για μας προς τα άνω, βιώματα συλλήψεως, γεννήσεως και όλων των θείων γεγονότων που μπορεί να συνέβησαν άπαξ, αλλά παρατείνονται στους αιώνες, περιμένοντας κι εμάς να ‘’επιβιβαστούμε’’…. στην σωτήρια Κιβωτό και μεθέξουμε την χάρι.